مفهوم سررسید در بازار آتی سهام
بازار آتی چیست ؟
از مواردی که ذهن بسیاری از سرمایه گذاران و تازه واردان به بازار بورس را به خود مشغول می کند، بازار آتی است. سرمایه گذاران معمولا با نکات و قوانین بازار آتی آشنا نیستند. لذا می بایست تمامی این نکات را بیاموزند تا در بازار آتی ضرر نکنند و بتواند با رعایت قوانین این بازار کسب سود کنند. سررسید قرارداد، اندازه قرارداد، کالای مورد معامله، جریمه عدم ایفای تعهدات یکی از طرفین، ریسک ها و فرصت ها از جمله این مشخصه ها محسوب می شوند .
مقدمه ای در خصوص بازار آتی
بورس به دو نوع اوراق بهادار و بورس کالا تقسیم بندی می گردد. در ادامه می خواهیم به این سوال پاسخ دهیم که بازار آتی چیست؟
جالب است که بدانید، واژه «آتی» به معنای آینده است. بنابراین شما باید قیمت کالا را در آینده پیش بینی و بر اساس آن در زمان حال معامله کنید. اما چگونه؟ با ما همراه باشید تا به تمامی ابهامات و سوالات پاسخ دهیم .
قرارداد آتی چیست؟
برای آنکه بتوان به طور شفاف تری بازار آتی را برای علاقه مندان و سهامداران بازار بورس و سرمایه توضیح دهیم؛ می توان این گونه گفت که بازار آتی یکی از زیر مجموعه های بورس کالا به حساب می آید که معمولا کالاهایی مثل سکه، طلا، زعفران و زیره در آن معامله می شود. قرارداد آتی قراردادی است که طرفین ، کالای مشخصی را برای زمانی مشخص در آینده، با قیمتی مشخص معامله می‌کنند. در این قراردادها خریدار متعهد به دریافت کالا و فروشنده متعهد به تحویل کالا در زمان سررسید می شود .
زمان تحویل، اندازه و میزان کالا، کیفیت کالا و تمام جزییات توسط بورس کالا از پیش برای خریداران و فروشندگان مشخص می شود. خریداران و فروشندگان قراردادهای آتی می توانند با پرداخت مبلغ کمی از ارزش معامله نسبت به خرید یا فروش قطعی آن کالا در آینده اقدام کنند و همین امر ابزاری برای کاهش ریسک به حساب می آید .
با رسیدن زمان تحویل، خریدار کالا را از فروشنده تحویل می گیرد و باقیمانده وجه از حساب خریدار به حساب فروشنده منتقل می شود. اما حتما از خود سوال خواهید کرد که چنین قراردادهایی مفهوم سررسید در بازار آتی سهام چه منفعتی دارد و اصولا چرا کالایی را که قصد خرید آن را داریم، باید در یک زمان دیگری خریداری نماییم؟ سوالات متعددی در این زمینه است. ضمن اینکه این نوع از قرارداد ویژگی ها و قوانین خاص خودش را دارد که یک سرمایه گذار حتما می بایست تمامی قوانین رایج در بازار آتی را بداند و سپس وارد چنین معامله ای گردد تا در این بازار پرمنفعت با عدم شناخت کافی متضرر نشود .
این نوع معامله برای افرادی مثل کشاورزان و تولیدکنندگانی که قصد دارند ریسک خود را کم کنند بسیار مفید است. کشاورزی که می خواهد مطمئن شود در فصل برداشت محصول از نوسان قیمت در امان است و کارخانه ای که می خواهد برای برنامه ریزی و بودجه بندی، مقدار و قیمت خریدهای آینده خود را مشخص کند، می توانند از قرارداد آتی آن کالا برای رسیدن به اهداف خود استفاده کنند .
نکات و قوانین رایج در بورس آتی
برای انجام دادن هر معامله ای در بازار آتی قبل از هر چیز می بایست نکات و قوانین رایج در آن را به صورت کامل آموخت تا با بهره مندی از این نکات و قوانین راه خود را در بازار بورس و سرمایه هموار ساخت. تا قبل از این فهمیدیم که قراردادی را قرارداد آتی می گویند که در طی آن فروشنده متعهد و ملتزم می گردد که در سررسیدی معین، مقداری معین از کالای مشخص را به قیمتی مشخص شده به فروش رساند و در مقابل آن خریدار نیز متعهد می گردد که همان کالای مذکور را با همان مشخصات توافق شده در سررسید معین خریداری نماید . بنابراین هر دو طرف قرارداد می بایست به تعهدات خویش متعهد باشند و مبلغی را به عنوان وجه تضمین اولیه نزد اتاق پایاپای بگذارند. البته این مبلغ طبق تغییرات قیمت ممکن است تغییراتی را در خود ببیند ولی آنچه مهم است این مسئله است که دو طرف قرارداد بایستی هر یک مبلغی مشخص را در این اتاق بگذارند تا هر دو خیالشان در انجام معامله راحت و آسوده گردد .
طبق این تعریف چند نکته را در مورد بازار آتی آموختیم. در ادامه توضیحات اجمالی دیگری در خصوص کالای مورد معامله در بازار آتی خواهیم داد. این نکته نیز در بازار آتی بسیار حائز اهمیت است که می بایست در زمان سررسید قرارداد هر دو طرف نسبت به تعهدات خود مقید باشند. حال این سوال پیش می آید اگر یکی از طرفین نسبت به تعهدات خویش وفادار نباشد چه اتفاقی خواهد افتاد؟ این سوال نیز بایستی به صورت شفاف توضیح داده شود تا در بازار آتی تقریبا به تمامی سوالات و ابهامات پاسخ داده شود و ذهن سرمایه داران در این باب کاملا باز گردد و با دیدی باز وارد معامله گردند. نکته مهمی که هست، بازار آتی برای افراد کم ریست زیاد مناسب نمی باشد .
نماد معاملاتی در بازار آتی به چه صورت است؟
تاریخ سررسید قراردادهای آتی بر روی یک کالا به صورت استاندارد و مشخص توسط بورس تعیین می‌شود و فقط برای سررسیدهای معینی که تعیین شده، امکان انجام معاملات آتی وجود دارد. هر سررسید با یک نماد مشخص در تابلو معاملات نمایش داده می شود. هر نماد معاملاتی متشکل از نام کالا، ماه و سال قرارداد است و تمامی نمادهای معاملاتی بایستی به تصویب هیئت پذیرش رسیده باشند . به عنوان مثال نماد معاملاتی SAFME98 نشان دهنده قرارداد آتی زعفران نگین تحویل مهر 98 است .
چه کالا هایی در بازار آتی معامله می شود؟
در حال حاضر در بورس کالای ایران محصولات کشاورزی زعفران و زیره به صورت قراردادهای آتی مورد معامله قرار می گیرند. اندازه هر قرارداد آتی زعفران 100 گرم و زیره 100 کیلوگرم است.به عبارتی با اخذ یک موقعیت در زعفران ، 100 گرم و در زیره 100 کیلوگرم معامله کرد. بازه قیمتی معاملات روزانه در قراردادهای آتی محدود به (۵%±) قیمت تسویه روز معاملاتی قبل است و امکان ثبت سفارش با قیمتی بالاتر و پایین تر از این بازه وجود ندارد
شاخص های بازار آتی
ویژگی های کلی قرارداد آتی به این قرار است :
1. سررسید قرارداد
تاریخ سررسید قرارداد در بازار آتی به صورت استاندارد و توسط بورس کالا تعیین می گردد .
2. اندازه قرارداد
میزان حداقل خرید و فروش است که توسط بورس کالا قبل از بازگشایی سررسید معاملاتی اطلاع رسانی می شود. میزان خرید و فروش می بایست ضرایبی صحیح از اندازه قرارداد باشد .
3. کالای مورد معامله
از ابتدای معاملات آتی تا سال 1397 عمده معاملات بازار آتی مختص سکه بود ولی پس مفهوم سررسید در بازار آتی سهام از تعلیق معاملات آتی سکه در سال 97،در حال حاضر معاملات زعفران و زیره سبز در حال انجام است .
اگر یکی از دو طرف قرارداد به تعهدات خویش وفادار نباشد، ملزم به پرداخت جریمه خواهد شد. این جریمه معمولا معادل یک درصد ارزش کل قرارداد طبق قیمت تسویه همان روز معامله در قرارداد آتی است .
آموزش بازار آتی
در مقاله ی آموزش بازار آتی قصد داریم شما را با انواع معاملات در این بازار آشنا کنیم. با توجه به روند رشد و توسعه بازارهای مالی در جهان و پیچیده شدن فرآیندهای معاملاتی، قراردادهای ویژه ای تحت عنوان معاملات و قراردادهای آتی (futures) در جهان به وجود آمد؛ نکته ی حائز اهمیت این است که معاملات آتی در گذشته نیز وجود داشته است و امروزه فقط به شکل مدرن، استاندارد و کاربردی تر در آمده است.
به چه قراردادهایی، آتی گفته می شود؟
افرادی که قصد انجام معامله در این بازار را دارند، باید شناخت و آشنایی کافی با آموزش بازار آتی کالا داشته باشند. اما در پاسخ به این سوال بایستی گفت که قرارداد آتی، پیمانی است که کاملا قانونی بوده و این قرارداد و تعهد بین خریدار و فروشنده بر مبنای یک قیمت معین در زمان حال انعقاد می‌شود اما تحویل کالا به آینده (در سررسید مقرر) موکول می‌شود.
به عبارت دیگر قرارداد آتی کالا، قراردادی است که فروشنده براساس آن متعهد می شود در سررسید تعیین شده ( تاریخی که در قرارداد ذکر می شود)، مقدار و یا تعداد معینی از کالای ذکر شده در قرارداد را به قیمتی که در زمان حال و هم مفهوم سررسید در بازار آتی سهام اکنون تعیین می کنند، بفروشد و در مقابل نیز، طرف دیگر قرارداد که همان خریدار است، متعهد می شود که آن کالا را با مشخصات استاندارد شده که در متن قرارداد ذکر شده است، خریداری کند. در مقاله آموزش بازار آتی یاد می گیرید که استفاده و کاربرد قراردادهای آتی چگونه است.
پس می توان نتیجه گرفت که به قراردادی که طی آن کالایی را اکنون و در زمان حال و با قیمت مشخصی خریداری کنیم اما تحویل و پرداخت وجه آن در آینده (سررسید در نظر گرفته شده در قرارداد) صورت بگیرد، قرارداد آتی گفته می شود.
تذکر: تسلط بر آموزش بازار آتی کالا به شما نشان می دهد که کالای تحویلی که در قرارداد آتی کالا ذکر شده است، باید دارای استاندارد کیفیت و کمیت باشد و زمان دقیق تحویل و محل تحویل آن نیز به طور شفاف در قرارداد ذکر شده باشد.
به طور مثال یک کشاورز به عنوان فروشنده گندم، در تاریخ اول مهر ماه 1400 متعهد می شود که 5000 کیلوگرم از گندم خود با مشخصات معین (کیفیت آن باید در قرارداد ذکر شود) را به قیمت 25 میلیون تومان در تاریخ اول دی ماه 1400 (سه ماه بعد)، تحویل خریدار بدهد؛ خریدار نیز در قرارداد متعهد می شود که این 5000 کیلوگرم گندم با مشخصات ذکر شده را به قیمت 25 میلیون تومان در تاریخ اول دی ماه 1400 از کشاورز خریداری کند؛ این مثال، نمونه ای ساده از قرارداد آتی است.
علت به وجود آمدن چنین قراردادهایی، این است که خریداران و فروشندگان کالا، به دنبال کاهش ریسک های معاملاتی خود هستند و صاحبان مشاغل و کسب و کارها همیشه از ریسک های پیش بینی نشده که ممکن است به کسب و کارشان آسیب وارد کند، دوری می کنند. معامله گران بازار آتی کالا چه به عنوان خریدار و چه به عنوان فروشنده باید بر آموزش بازار آتی آگاهی داشته باشند.
به عنوان مثال صاحب یک کارگاه تولیدی تمایل ندارد مواد اولیه مورد استفاده کارگاه خود را هر دفعه به قیمت جدید بخرد؛ یا به عبارت دیگر هنگامیکه یک صادر کننده زعفران (به عنوان خریدار) با تولید کننده زعفران (به عنوان فروشنده)، قرارداد آتی زعفران انعقاد می کند، مفهوم سررسید در بازار آتی سهام مفهوم سررسید در بازار آتی سهام هر دو طرف این معامله به دنبال کاهش ریسک های موجود در بازار کار خود هستند که این امر اهمیت یادگیری آموزش بازار آتی را دو چندان می کند.
از یک طرف خریدار، با انعقاد قرارداد آتی، نگرانی های خود مبنی بر عدم تامین مواد اولیه با قیمت مناسب در تاریخ معین را رفع می کند و از طرف دیگر، فروشنده نیز با انعقاد قرارداد آتی، فروش محصول خود را در تاریخ سررسید تضمین می کند و نگرانی از بابت عدم فروش محصول خود در بازار ندارد؛ به این صورت است که قرارداد آتی برای هر دو طرف معامله، دارای مزایای مناسبی است اما خریداران و فروشندگان بدون شناخت کافی بر روی آموزش بازار آتی نمی توانند عملکرد خوبی در این بازار داشته باشند.
در ادامه مقاله ی آموزش بازار آتی کالا باید به ابهامات این نوع قرارداد ها اشاره کنیم؛ ابهامی که پیش می آید این است که اگر هر یک از طرفین معامله ( خریدار یا فروشنده)، به تعهدات ذکر شده در متن قرارداد عمل نکند، چه اتفاقی می افتد؟
این سوال برای بسیاری از افرادی که به تازگی با بازار آتی آشنا شده اند، پیش می آید. برای رفع این ابهام، آموزش بازار آتی می تواند گره گشا باشد. باید خاطر نشان کرد که در بازار معاملات آتی به‌منظور اطمینان از انجام تعهدات طرفین (خریدار یا فروشنده)، هر یک از طرفین معامله درصدی از ارزش قرارداد مذکور را را تحت عنوان «وجه تضمین لازم» نزد کارگزار و در حساب در اختیار قرار می‌دهند که متناسب با تغییر ارزش قراردادهای آتی، حساب هر یک مفهوم سررسید در بازار آتی سهام از طرفین تعدیل می‌شود.
به این نکته توجه کنید که وجه تضمین لازم در حقیقت به دو بخش تقسیم می‌شود؛ بخش اول «وجه تضمین اولیه» است و بخش دوم «وجه تضمین اضافی» که این بخش بر مبنای اختیار و میزان ریسک موجود در بازار، متناسب با نوسانات قیمت نقدی دارایی پایه تعیین شده و به وجه تضمین اولیه اضافه می‌شود؛ بنابراین مبلغ وجه تضمین لازم، متغیر و از طریق بورس کالا تعیین و حداقل دو روز معاملاتی قبل به طرفین معامله اعلام می شود.
توجه کنید که بازار قراردادهای آتی یکی از زیر مجموعه های بازار مشتقه است و خود بازار مشتقه نیز یکی از بازار های زیرمجموعه بورس کالا ایران است. پس می توان گفت که تمامی قوانین و دستورالعمل های بورس کالا در آن اجرا خواهد شد؛ بنابراین آموزش بازار آتی زیر مجموعه ای از قوانین و دستورالعمل های بورس کالا است.
جذابیت های بازار آتی برای فعالان:
بازار آتی یکی از بهترین بازارهای سرمایه‌گذاری برای افراد ریسک‌پذیر محسوب می‌شود؛ پس لازم است که علاقه مندان معامله در بازار آتی در ابتدا ریسک های این بازار را در نظر بگیرند و با آموزش بازار آتی نیز آشنا باشند و شخصیت معاملاتی و استراتژی خاص خود را مشخص کنند.
بازار آتی که یکی از زیر مجموعه های بورس کالا است، دارای ریسک هایی نیز هست که افراد فعال در این بازار بایستی با این ریسک ها آشنا باشند؛ باید اشاره کرد که این بازار نکات مثبت و مزیت های فراوان نیز دارد که باعث افزایش علاقه فعالان به این بازار شده و جذابیت هایی را برای این افراد به همراه داشته است.
متقاضیان خرید و فروش در بازار آتی می توانند با آموزش بازار آتی، مزیت های این بازار را درک کنند. بازار آتی به دلیل داشتن 2 مزیت نسبت به سایر بازار های مالی ایران، از جذابیت بیشتری برای فعالان این حوزه برخوردار است. این دو عامل عبارت اند از: وجود اهرم در معاملات و دو طرفه بودن بازار
1) وجود اهرم در معاملات:
استفاده از اهرم به این معناست که فعالان بازار آتی می توانند با چند برابر موجودی پول خود، اقدام به معامله کنند. فلسفه وجودی چنین گزینه ای در معاملات بازار آتی این است که فعالان بازار، با پذیرفتن ریسک ناشی از این اقدام و با وارد کردن سرمایه خود و البته تسلط بر روی آموزش بازار آتی، بتوانند چند برابر سرمایه ای را که وارد این بازار کرده اند را به سود تبدیل کنند.
اما وجود اهرم در معاملات همانطور که ممکن است باعث سودهای بزرگ و چند برابری شود؛ ممکن است که باعث وارد شدن ضرر و زیان های بسیار سنگین و جبران ناپذیر به سرمایه معامله گران شود. معمولا افراد حرفه ای و باهوش که تخصص و تسلط لازم را بر روی بازارهای دارای اهرم دارند، از این گزینه ها استفاده می کنند.
به عنوان مثال؛ اگر شما قصد استفاده از اهرم در بازار آتی را داشته باشید، قادر خواهید بود که با در اختیار داشتن 15 کیلو گرم زعفران و استفاده از اهرم 2، بر روی 30 کیلو گرم زعفران سرمایه گذاری کنید؛ به گونه ای که یا سود 2 برابری به همراه دارد و یا اینکه زیان 2 برابری را برای شما به همراه خواهد داشت.
تذکر: متقاضیان فعالیت در بازار آتی باید توجه داشته باشند که اهرم مالی تابع وجه تضمین اولیه در هر قرارداد است و میزان اهرم مالی نیز به‌مرور زمان تغییر کند.
2) دو طرفه بودن بازار:
یکی دیگر از بازارهای زیر مجموعه بورس کالا، بازار کالای فیزیکی است؛ معامله گران بازار فیزیکی (نقدی) هنگامیکه یک کالا ( پسته، زعفران و. ) را در این بازار خریداری می کنند، فقط زمانی می توانند در این معامله سود کنند که قیمت این کالای خریداری شده ( پسته، زعفران و. ) بالا برود؛ ولی زمانی که قیمت ها رو به کاهش است یا اصطلاحا بازار نزولی است، این معامله گران نمی توانند سودی را شناسایی کنند.
اما بازار آتی تفاوت هایی با بازار نقدی دارد به این صورت که فعالان بازار آتی هم به هنگام نزول قیمت ها و هم به هنگام صعود قیمت ها می مفهوم سررسید در بازار آتی سهام توانند سود شناسایی کنند. یعنی اینکه وقتی قیمت کالای مورد نظر در حال بالا رفتن است، فعالان می توانند در قیمت پایین تر خرید خود را انجام بدهند و پس از صعود قیمت ها، کالای خود را در قیمت های بالاتر بفروشند.
در طرف مقابل نیز اگر سرمایه گذاران تحلیل می کنند که قیمت کالای مورد نظر در حال کاهش است، در قیمت های بالاتر اقدام به پیش فروش کالا می کنند و پس از کاهش قیمت ها اقدام به خرید همان مقدار کالا می کنند و از اختلاف بین قیمت خرید و فروش، سود خود را شناسایی می کنند.
ممکن است نوع کالاهای قابل معامله در بازار آتی برای شما ابهام داشته باشد، در ادامه آموزش بازار آتی به این محصولات اشاره خواهیم کرد.
چه محصولات و کالاهایی در بازار آتی معامله می شوند؟
در حال حاضر، چند نوع کالا شامل: پسته، زعفران نگین، زعفران رشته ای درجه یک پوشال معمولی، نقره، زیره سبز و صندوق طلا در بازار آتی بورس کالا معامله می شوند؛
با رشد و پیشرفت بازار سرمایه در ایران به خصوص در سالیان اخیر، مطمئنا زمینه ها و پیش نیازهای لازم برای رشد و توسعه بازار آتی نیز فراهم شده است و کالاهای گوناگون و متنوع تری می تواند در این بازار مفهوم سررسید در بازار آتی سهام عرضه شود.
نحوه ورود به بازار آتی
اولین مرحله برای شروع فعالیت در بازار آتی، همانند بورس اوراق بهادار، دریافت کد معاملات آتی است که برای این کار متقاضیان بایستی به یکی از کارگزاری های مجاز که معاملات مربوط به بازار آتی را انجام می دهند، مراجعه کنند؛ توجه داشته باشید که کد معاملات آتی و مدارک مورد نیاز برای افتتاح حساب آتی کمی متفاوت از کد بورسی است و صدور آن نیز نیازمند تایید افراد توسط بورس کالا است.
تابلو معاملات بازار آتی بورس کالای ایران
پس از مطالعه آموزش بازار آتی برای آشنا شدن با این بازار و برای اطلاع از قیمت، حجم و جزییات معاملات انجام شده در بازار آتی به آدرس cdn.ime.co.ir مراجعه کنید.
قرارداد آتی چیست؟
قراردادهای آتی، یکی از قراردادهای پرکاربرد در بورس‌های کالایی محسوب می‌شود که از سال ۱۳۸۷ در بورس کالای ایران مورد استفاده قرار گرفته است. در مطلبی که از نظر می گذرد به تعریف این قرارداد و مزایای آن پرداخته شده است.
به گزارش «کالاخبر» به نقل از اقتصادآنلاین، در قراردادهای آتی، خریدار و فروشنده توافق می‌کنند که میزان معینی از کالای مشخصی را، با کیفیت و قیمت معلوم در زمان و مکان مشخص معامله کنند.
بنابراین قرارداد آتی، قراردادی است که طی آن فروشنده متعهد می‌شود در سررسید معینی در آینده، مقدار مشخصی از کالا را به قیمتی معلوم به فروش برساند. در مقابل، خریدار نیز متعهد می‌شود آن کالا را با همان مشخصات خریداری کند؛ در قرارداد آتی برای تضمین انجام تعهد، خریدار و فروشنده مبلغی را نزد اتاق پایاپای بورس کالا قرار می‌دهند که وجه تضمین نامیده می‌شود.
قرارداد آتی، قراردادی دوطرفه است که می‌توانیم طی آن، کالایی را با مشخصات معین در زمان حال به فروش برسانیم و پس از گذشت چند ماه، آن را با قیمت توافق‌شده تحویل دهیم و وجه را دریافت کنیم.
ویژگی‌های قراردادهای آتی
معافیت مالیاتی، تخصیص سود بانکی به مبلغی که در حساب و در اختیار مشتری موجود است، امکان برداشت یک روزه موجودی از حساب، کارمزدهای بسیار پایین، امکان خرید و فروش نامحدود در هر روز معاملاتی، واریز روزانه سود و زیان به حساب مشتری، دو طرفه بودن بازار و امکان کسب سود از ریزش و افت قیمتی ( تنها بازار دو طرفه حال حاضر در ایران )، پوشش ریسک و. ، از جمله ویژگی و مزیت‌های قراردادهای آتی هستند.
شرایط ورود یک کالا به بازار آتی
محدودیت پذیرش دارایی در قرارداد آتی وجود ندارد، اما حجم تولید بالا، معاملات نقدی قوی و پویایی قیمت، از جمله ملزومات یک کالا برای ورود به بازار آتی بورس کالای ایران است.
انواع قراردادهای آتی
قرارداد های آتی، به دو گروه کالا و مالی تقسیم می‌شوند. قراردادهای آتی کالا شامل محصولات کشاورزی، فلزات، مواد نفتی و …می‌شوند. قرارداد های آتی مالی نیز، ابزارهایی نظیر سهام، اوراق قرضه، ارز و. را دربر می‌گیرند.
بازیگران قراردادهای آتی
به گفته رحمان آراسته، سرپرست مدیریت توسعه بازار مشتقه بورس کالای ایران، سه بازیگر در بازار آتی وجود دارد. برای مثال، تولیدکننده‌ای که نگران قیمت و نوسان محصول در آینده است، وارد قراردادهای آتی می‌شود تا ریسک خود را در این حوزه پوشش دهد. این تولیدکننده با پرداخت مبلغی به عنوان ضمانت، خود را در برابر نوسانات قیمت، بیمه می‌کند و کالای خود را با قیمتی مشخص برای سررسیدهای آینده، به نوعی پیش فروش می‌کند.
وی تصریح کرد: دسته دیگر فعالان بازار آتی، خریداران کالا هستند که برای پوشش ریسک نوسانات قیمت در آینده، از امروز محصول مورد نیاز خود را با قیمتی مشخص و برای تحویل آینده پیش خرید می‌کنند. بنابراین این دسته از افراد، امکان برنامه‌ریزی تولید در فواصل زمانی مشخص را به دلیل پیش خرید محصولات خود پیدا می‌کنند.
به گفته آراسته، دسته سوم نیز، نوسان‌گیران یا آربیتراژگران هستند. این افراد از اختلاف قیمت رخ داده میان بازار نقد و بازار آتی محصول مورد نظر استفاده می‌کنند و با پیش‌بینی روند بازار در آینده و با هدف کسب سود، وارد قرارداد آتی می شوند که البته حضور این دسته از بازیگران نیز به افزایش عمق معاملات کمک شایانی می‌کند.
راه‌اندازی معاملات آتی مس کاتد
لازم به ذکر است که نخستین قرارداد آتی مس کاتد با سررسید بهمن ماه، در راستای توسعه دارایی‌های پایه بازار مشتقه بورس کالای ایران از ۲۷ آذرماه سال جاری روی تابلوی معاملات رفت. در حال حاضر، مس با مازاد عرضه در بازار فیزیکی بورس کالا مواجه است و محدودیت‌های خرید و فروش در این محصول وجود ندارد.
معاملات آتی شاخص سهام چیست؟
در جهان پررقابت روز گذشته تنوع‌بخشی به ابزارهای مالی با هدف جذب حداکثری سرمایه‌گذاران خرد و کلان به دادوستد سهام و مشارکت در بورس یکی از مهم‌ترین مشغله‌های ذهنی اقتصاددانان و مدیرانی است که دل در گرو حمایت از بخش تولید کالا و خدمات در کشور دارند و رونق‌بخشی به بازار سرمایه را به عنوان گامی مهم در پرتوان‌سازی بخش تولید و اشتغالزایی در صدر برنامه کاری خود قرار داده‌اند. قراردادهای آتی شاخص سهام یکی از ابزارهای مالی جدید است که به سبب محاسن عدیده همانند ریسک‌پذیری کمتر و سودآوری بیشتر، در بازارهای مالی جهان بسیار مورد توجه سرمایه‌گذاران قرار گرفته و علی‌رغم نوظهور بودن در بورس‌های مطرح جهان، توانسته است حجم عمده‌ای از نقدینگی را معطوف خود کند. قرارداد آتی نوعی ابزار مشتقه است که قابلیت خرید و فروش در بازارهای مالی را دارد. در این قرارداد طبق عقد صلح یک طرف (فروشنده) توافق می‌کند در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را در عوض قیمتی که اکنون تعیین می‌کنند به طرف دیگر (خریدار) تحویل دهد. قرارداد آتی شاخص سهام، نوعی دیگر از انواع مختلف قراردادهای آتی است با این تفاوت که مبنای محاسبه آن نوسانات خود شاخص یک سهام خاص است. به بیان دیگر، این ابزار، قراردادی است برای خرید طیف معینی از سهام با قیمت معین و در تاریخ معین. مانند دیگر ابزارهای مالی، قراردادهای آتی هم می‌توانند مبنایی برای تشکیل سبد سهام قرار گیرند.
تعریف ساده
قرارداد آتی سبد سهام عبارت است از قراردادی که فروشنده تعهد می‌کند در سررسید تعیین شده، سبد پایه را به قیمتی که در زمان انعقاد قرارداد تعیین می‌شود بفروشد و در مقابل خریدار متعهد می‌شود آن سبد پایه را در تاریخ سررسید خریداری کند. قراردادهای آتی شاخص در عمل بسیار متنوع هستند و می‌توان برای هر شاخص بازار، قرارداد آتی و یا سبد آتی شاخص تشکیل داد. به‌عنوان نمونه قرارداد آتی شاخص طلا، بر اساس نوسانات سهام زیرمجموعه شاخص طلا تنظیم می‌شود و قیمت آن تابعی از قیمت شاخص طلا در بازه زمانی معین ارزیابی خواهد شد. نکته اینجاست که در قراردادهای آتی شاخص، امکان معامله انفرادی سهام تشکیل‌دهنده شاخص وجود ندارد بلکه خریدار کلیت شاخص را به‌عنوان موضوع معامله در قرارداد مورد دادوستد قرار می‌دهد که به نوبه خود بر سهولت معاملات آتی به نحو مقتضی می‌افزاید. روز گذشته ه بورس‌های بزرگ در جهان به‌طور فعال امکان معامله قراردادهای آتی شاخص را فراهم آورده‌اند و سرمایه‌گذاران نیز اقبال خوبی به این ابزار مالی کم‌ریسک و پربازده نشان می‌دهند. در جدول زیر فهرستی از فعال‌ترین بورس‌ها در زمینه خرید و فروش قراردادهای آتی سهام نشان داده شده است:در ادامه به بررسی سیر تحول قراردادهای آتی سهام در کشورهای مختلف می‌پردازیم.
هندوستان
بورس بمبئی با نام اختصاری BSE در ۹ ژوئن ۲۰۱۰ اولین پلتفرم قراردادهای آتی شاخص سهام را برای دادوستد به بازار عرضه کرد . گفتنی است بورس بمبئی با ۱۳۵ سال قدمت، قدیمی‌ترین بورس در قاره آسیاست و با ۴۹۰۰ شرکت پذیرفته شده در تابلوی اصلی، بزرگترین بورس جهان از نظر شمار شرکت‌های پذیرفته شده نیز به حساب می‌آید. به گزارش سنا، ارزش سهام عرضه شده در این بورس به بیش از ۲۸/۱ تریلیون دلار آمریکا بالغ می‌شود. علی‌رغم مفهوم سررسید در بازار آتی سهام چنین آمار درخشانی، بورس بمبئی نتوانسته است در رتبه‌بندی ۱۰ بورس برتر جهان از حیث میزان جذب سرمایه (داخلی و خارجی) قرار گیرد. مطالعات آماری عملکرد بورس بمبئی نشان می‌دهد که سهام مشتق و اختیار معامله سهام در قیاس با قراردادهای آتی، پربازده‌تر بوده و حجم بیشتری از معاملات و سودآوری را به خود اختصاص داده‌اند که علت آن می‌تواند ساختار پیچیده قراردادهای آتی و مقررات انعطاف‌ناپذیر برای معامله آنها در قیاس با دیگر ابزارهای مالی باشد. دلیل نوسانات بازار در بازه زمانی اشاره شده به عقیده کارشناسان بازار سرمایه، تصمیم‌گیری‌های هیجانی و زودهنگام سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی بوده است به‌طوری که سرمایه‌گذاری در ابزار مالی ساده‌تر و زودبازده، بر قراردادهای مالی پیچیده با سررسید معین ترجیح داده می‌شود.
ایالات متحده
قراردادهای آتی شاخص برای اولین بار در سال ۱۹۸۲ و در شاخص S&P ۵۰۰ ایالات متحده عرضه شد. روز گذشته S&P ۵۰۰ نقدپذیرترین قرارداد آتی در بورس‌های جهان به‌شمار می‌آید و بعضا از سوی سرمایه‌گذاران با نام اختصاری Spoo از آن یاد می‌شود. در واقع موفقیت این ابزار مالی باعث فراگیر شدن آن در دیگر بورس‌های آمریکا و همچنین بورس‌های بزرگ دیگر در اقصی‌نقاط جهان شده است. بورس کالای شیکاگو با نام اختصاری CME در سال ۱۹۹۷ قرارداد آتی شاخص E-mini S&P را با هدف جذب سرمایه‌های خرد به بازار معرفی کرد. گروه بورس بازرگانی و کالای شیکاگو بزرگترین بازار آتی و اختیار معامله جهان به شمار می‌رود. این شرکت بازارهای آتی و اختیار معامله بزرگی را در شیکاگو و نیویورک مدیریت می‌کند و همچنین امکاناتی در لندن فراهم کرده است و از پلتفرم مفهوم سررسید در بازار آتی سهام آنلاین بهره می‌برد. قراردادهای مشتقه قابل معامله در این بورس قراردادهای آتی و اختیار معامله‌ای هستند که دارایی پایه آنها شاخص‌های سهام، نرخ‌های بهره، نرخ ارز، انرژی، محصولات کشاورزی، فلزات کمیاب و گرانبها، آب‌و‌هوا و املاک و مستغلات است. تنها در اولین سال عرضه این ابزار جدید ۸۸۵ هزار و ۸۱۹ قرارداد آتی شاخص، دادوستد شد و میزان استقبال سرمایه‌گذاران از قراردادهای آتی به قدری زیاد بود که تا سال ۲۰۱۶ تعداد قراردادهای آتی معامله شده در بورس کالای شیکاگو به رکورد ۵۰۰ میلیون دست یافت. قرارداد آتی S&P به قدری در بازارهای مالی اعتبار کسب کرده است که سرمایه‌گذاران پیش از شروع معاملات در تالار بورس، نخست به نرخ نوسانات قرارداد یاد شده به عنوان راهنمای جهت گیری قیمت‌ها در طول روز و یا حتی در بعضی موارد به عنوان دماسنج اوضاع اقتصادی کشور توجه می‌کنند. یکی از نوآوری‌های بورس شیکاگو برای تسهیل معامله قراردادهای آتی شاخص، فراهم آوردن امکان تسویه قرارداد بطور نقدی در بازه‌های زمانی سه‌ماهه به سررسید مارس، ژوئن، سپتامبر و دسامبر بوده است.
ژاپن
قراردادهای آتی شاخص سهام برای اولین بار در ژوئن ۱۹۸۷ و تحت دو نماد در بازار سرمایه ژاپن عرضه شدند. در ژاپن نیز قراردادهای آتی شاخص سهام سررسیدهای چهارماهه از قرار مارس، ژوئن، سپتامبر و دسامبر دارند و ارزش شاخص هر سهام نیز بر اساس ین (پول ملی ژاپن) محاسبه می‌شود. در ابتدای عرضه قراردادهای آتی، سرمایه‌گذاران ژاپنی استقبال سردی از این ابزار مشتقه مالی جدید از خود نشان دادند که علت اصلی آن پیچیدگی محتوایی و عدم آشنایی خریداران با ویژگی‌های قراردادهای آتی بوده است اما به تدریج و از سال ۱۹۸۵ به این سو، اقبال سرمایه‌گذاران بیشتر شد و در گذر زمان، قراردادهای آتی جایگاه خوبی را در بازار سرمایه ژاپن برای خود ایجاد کرد. وزارت اقتصاد ژاپن به عنوان نهاد ناظر بر بازار سرمایه این کشور، نقشی کلیدی را در هموار ساختن معرفی ابزار مشتقه جدید به ویژه قراردادهای آتی شاخص سهام داشته و این مهم، با هدایت و راهبری این وزارتخانه و در سه مرحله به شرح زیر جامه عمل پوشیده است. لازم به ذکر است، کمیته فقهی سازمان بورس سابق بر این، با موضوع قرارداهای آتی مبتنی بر شاخص مخالفت کرده بود و از آنجا که شاخص، عددی است که روند بازار در یک مقطع زمانی معین را نشان می‌دهد، لذا نمی‌توانست به عنوان دارایی پایه در قراردادهای آتی قرار گیرد.
تعریف قرارداد آتی
نسیم علاسوندیان
قراردادی است که طی آن فروشنده تعهد می‌کند در سررسید تعیین شده تعداد معینی از سهم پایه را به قیمتی که در زمان انعقاد قرارداد تعیین می‌شود بفروشد و در مقابل خریدار متعهد به خرید آن سهم در سررسید می‌شود.
نسیم علاسوندیان
قراردادی است که طی آن فروشنده تعهد می‌کند در سررسید تعیین شده تعداد معینی از سهم پایه را به قیمتی که در زمان انعقاد قرارداد تعیین می‌شود بفروشد و در مقابل خریدار متعهد به خرید آن سهم در سررسید می‌شود.
محدوده زمانی قراردادهای آتی از قبل تعیین شده‌اند و این قراردادها فقط در آن محدوده زمانی مشخص شده قابل معاملات مجدد است. در نتیجه انتقال تعهد خرید یا فروش از سررسیدی به سررسید دیگر امکان‌پذیر نیست. مشخصات قرارداد شامل تعداد سهم در هر بسته قرارداد، تاریخ سررسید و. از طریق بورس تعیین خواهد شد و فقط تعیین قیمت در اختیار طرفین قرارداد آتی گذاشته می‌شود.
اصطلاحات
۱. وجه تضمین اولیه: وجهی است که از طرفین قرارداد آتی برای جلوگیری از امتناع از انجام قرارداد آتی، در قالب شرط ضمن عقد، دریافت می‌شود که میزان آن در مشخصات هر قرارداد آتی تعیین می‌شود. در طول دوره قرارداد(حتی در صورت تغییر در قیمت سهم پایه) این مبلغ ثابت باقی می‌ماند. در بورس تهران وجه تضمین اولیه ۲۰ درصد ارزش قرارداد با قیمت پایه اولین روز معاملاتی است که اهرمی ۵ برابری را ایجاد می‌کند. البته این نسبت در طول دوره قرارداد به علت ثابت بودن وجه تضمین و متغیر بودن قیمت، دستخوش تغییر شده و می‌تواند درجه اهرم را کاهش یا افزایش دهد.
2. حداقل وجه تضمین: درصدی از وجه تضمین اولیه است که کاهش موجودی حساب عملیاتی به کمتر از این نسبت، منجر به صدور اخطاریه افزایش وجه تضمین می‌شود .این حداقل وجه در بورس تهران60درصد وجه تضمین اولیه را شامل می‌شود.
۳. موقعیت تعهدی خرید/ فروش: موقعیت تعهدی است که مشتری با اتخاذ آن، متعهد به خرید/فروش سهم پایه در سررسید قرارداد با قیمت توافق شده می‌شود.
4. موقعیت تعهدی باز: موقعیت تعهدی است که مشتری نسبت به ایفای تعهدات موضوع آن همچنان ملتزم است.
۵. تسویه فیزیکی: تسویه نهایی قرارداد آتی از طریق انتقال سهم پایه از کد فروشنده به خریدار و پرداخت ارزش بازار قرارداد آتی توسط خریدار در سررسید انجام می‌شود.
6. تسویه نقدی: تسویه نهایی قرارداد آتی به طور نقدی براساس آخرین قیمت تسویه روزانه بازار آتی که منجر به سقوط تعهدات طرفین می‌شود. این نوع تسویه در انتهای دوره قرارداد و در صورت نکول یک طرف قرارداد و یا در صورت بسته بودن نماد معاملاتی در سررسید اتفاق می‌افتد.
۷. نکول: ایفا نکردن تعهد در سررسید توسط فروشنده یا خریدار .
دیدگاه شما