بررسی اوراق مشارکت در ایران
اوراق مشارکت و اوراق قرضه - مالیه عمومی و تعیین خط و مشی دولت ها
انواع عقود اسلامی و کاربرد آن در اوراق مشارکت ایران
مضاربه
مضاربه عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین به عنوان مالک (بانک) عهده دار تامین سرمایه (نقدی) میگردد با قید اینکه طرف دیگر (عامل) با آن تجارت کرده و در سود حاصله هر دو طرف شریک باشند.
نارسایی های اوراق مشاركت درایران
نبود مرجع قانونی ناظر
ابهامات در زمینه مزیت اوراق منتشر شده
-نبود بازار ثانویه(تاكنون فهرست اوراق پذیرفته شده در تامین مالی با اوراق قرضه یا مضاربه؟ بورس و نحوه معامله اوراق مشاركت به طور رسمی در بورس تعیین نشده)
-ابهام در سودقطعی
روند انتشار اوراق مشاركت در سالهای گذشته
یكی از راههای تامین منابع مالی انتشار قرضه میباشد كه در ایران از لحاظ شرعی ربوی شناسایی گردیده است. و اوراق مشاركت جایگزین آن شده است.
نحوه ارائه اوراق مشاركت در ترازنامه
ناشر: اگر كه تا تاریخ سررسید بیش از یك سال مانده باشد = بدهی بلند مدت
درصورتی كه تاسررسید كمتراز یكسال مانده باشد = بدهی جاری
مراحل عملی انتشار اوراق مشاركت
- انتخاب طرح وتهیه طرح توجیهی برای آن
سود اوراق مشاركت
مبلغی است كه بطور علی الحساب امین بایستی ظرف مدت 5 ماه قبل از سررسید
از محل سود سرمایه گذاری درطرح به سودحاصل از اجرای طرح را محاسبه کند و این سود
عوامل موثر در انتشار اوراق مشاركت
ناشر:عبارت است از دستگاه دولتی یا غیر دولتی كه با مجوز قانونی خاص یا مجوز بانك مركزی برای تامین منابع مالی مورد نیاز جهت تكمیل و ایجاد و توسعه طرح های سودآور تولیدی و خدماتی و ساختمانی اقدام به صدور اوراق میكند.ناشران میتوانند افراد ذیل باشند:دولت- شركتهای دولتی و شهرداریها- شركتهای سهامی عام و خاص- بانك مركزی
انواع اوراق مشاركت
اوراق مشاركت دولت:
همان اوراق مشاركت عمرانی یا ملی میباشد و صرفا برای تامین منابع مالی طرح های عمرانی و انتفاعی دولت به میزانی كه در قوانین بودجه سالانه كشور پیش بینی شده ، توسط دولت منتشر میشود.در این نوع اوراق مشاركت بازپرداخت اصل مبلغ و سود علی الحساب و قطعی توسط وزارت اقتصاد و دارایی تضمیین میشود.
مشخصات اوراق مشاركت
- میتواند بانام یا بی نام باشد
- قیمت اسمی مشخصی دارد
- بازپرداخت اصل اوراق در تاریخ سررسید و پرداخت سود علی الحساب آن درمقاطع معین توسط ناشر تضمیین شده است.
- خریدوفروش اوراق مستقیمااز طریق شعب منتخب بانك عامل یااز طریق بورس مجاز است.
- هرورقه نشان دهنده میزان قدرالسهم دارنده آن در مشاركت است.
هدف از انتشار اوراق مشاركت
مشاركت عموم مردم و تامین منابع مالی مورد نیاز جهت اجرای طرحهای عمرانی-انتفاعی دولت و مشاركت در طرح های سود آور تولیدی و ساختمانی و خدماتی است كه توسط شركتهای دولتی ، شهرداریها و موسسات و نهادهای عمومی غیر دولتی و موسسات عام المنفعه، شركتهای سهامی عام و خاص و تعاونی ها اجرا میشود.
افزایش مشاركت مردم در فعالیتهای اقتصادی – تنوع در ابزارهای مالی - ایجاد و تكمیل وتوسعه طرحهای سودآور عمومی و خصوصی از طریق منابع غیر بانكی هم میتواند از اهداف انتشار اوراق مشاركت باشد.ودرواقع انگیزه اصلی شخصی كه درقرضه سرمایه گذار میكند دریافت بهره و بالا بودن ارزش اوراق در تاریخ سررسید است.
اغلب شركتهای بزرگ نمیتوانند استقراض های میلیاردی خود را فقط از تامین مالی با اوراق قرضه یا مضاربه؟ طریق یك وام دهنده تامین كنند. زیرا هیچ اعتبار دهنده ای تمایل ندارد كه چنین ریسك بزرگی را متقبل شود و در واقع حاضر نیستند كه چنین مبلغ بالایی را فقط در یك شركت ، سرمایه گذاری نمایند . به همین دلیل بانكها و اعتبار دهنگان مبلغ وام را كوچك میكنند و تعداد وام گیرندگان را افزایش میدهند و بدین ترتیب ریسك خود را متنوع كرده و كاهش می دهند. در ابتدای مقاله درمورد پیدایش اوراق قرضه در ایران و سیر تحولی آن در قرن معاصر ( قبل از انقلاب و بعد از انقلاب ) مطالبی ارائه شده است . در پایان نیز جداولی در خصوص اوراق مشارکت و اوراق قرضه ارائه شده است. در ادامه به انواع اوراق قرضه و مشارکت و مشخصات آن سخن به میان آمده است .
یكی از ابزارهای مالی كه در اكثر كشورهای جهان برای تامین كسری بودجه و اجرای فعالیتهای و برنامه های عمرانی استفاده میشود استقراض عمومی از طریق اوراق قرضه دولتی است.
مقاله کنفرانس
صکوک، ابزاری مناسب برای جانشینی اوراق قرضه
چکیده:
این مقاله به تعریف، بررسی و تأثیر استفاده از اوراق صکوک اجاره در فرایند تأمین مالی می پردازد. در این مطالعه ابتدا تأمین سرمایه به عنوان یکی از مباحث اصلی برای شروع و یا ادامه فرآیند تولید و روش تبدیل به اوراق بهادار کردن دارایی ها به عنوان یکی از روش های تأمین سرمایه مورد توجه قرار می گیرد. اوراق قرضه به عنوان یکی از روش های تأمین سرمایه مورد توجه قرار می گیرد. اوراق قرضه به عنوان یکی از ابزارهای این روش بیان می شود و مشکل اوراق قرضه در قانون بانکداری بدون ربا و اثرات حذف بهره در این قانون مورد بررسی قرار می گیرد. سپس جانشین فعلی اوراق قرضه در بانکداری بدون ربا که همان اوراق مشارکت باشد، تعریف و مورد ارزیابی قرار گرفته و نواقص و ایرادهای آن مطرح می شود و لزوم تعریف و بکارگیری ابزار جدید مالی جایگزین اوراق قرضه مورد تأکید قرار می گیرد. در قسمت اصلی مقاله اوراق بهادار اسلامی یا همان صکوک و به ویزه صکوک اجاره تعریف و از جنبه های مختلف تطابق با قانون و شرع، مزایا و معایب، شباهت و تفاوت با اوراق قرضه متعارف و تجربه و عملکرد سایر کشورها در رابطه با انتشار اوراق صکوک مورد توجه قرار می گیرد. در انتهای مقاله نیز با تأکید بر سه ویزگی قانونی بودنف مقبول واقع شدن و کارا بودن، نتیجه گیری می شود این اوراق جایگزینی مناسب و مفید برای اوراق قرضه و اوراق مشارکت می باشد و بر اقدام دولت برای تعریف، حمایت و به کارگیری این ابزار جدید مالی در اقتصاد ایران تأکید می شود.
تامین مالی مبتنی بر بدهی چیست؟
تامین مالی شرکتها میتواند به روشهای متفاوتی انجام شود. انتشار سهام، دریافت وام بانکی، گواهی سپرده و اسناد خزانه نمونه این روشها هستند. روشهای تامین مالی با اوراق قرضه یا مضاربه؟ تامین مالی دستهبندیهای مختلفی دارد و یکی از این دستهبندیها مربوط به تامین مالی از طریق بازار سرمایه است و شامل دو شیوه «مبتنی بر بدهی» و «مبتنی بر سرمایه» میشود.
موضوع این مطلب تامین مالی از بازار سرمایه به شیوه مبتنی بر بدهی است. در ابتدا بررسی میکنیم که تامین مالی مبتنی بر بدهی چیست؟ و در ادامه به بررسی ویژگیها، مزایا و معایب این روش خواهیم پرداخت.
تامین مالی مبتنی بر بدهی چیست؟
برای درک اینکه تامین مالی مبتنی بر بدهی چیست، شرایطی را در نظر بگیرید که شرکتی نیاز به تامین مالی دارد. این شرکت (با توجه به شرایط جاری خود) میتواند اقدام به انتشار سهام کند یا با دعوت از شرکای جدید، در کنار استفاده از منابع مالی آنها، مالیک شرکت را با شرکا تقسیم کند. روش دیگر قرض گرفتن وجه مورد نیاز است. احتمالا اولین روش استقراضی که به ذهن شما میرسد، وامهای بانکی هستند. البته این تصور اشتباه نیست، اما در بازار سرمایه، ابزارهای تامین مالی دیگری هم وجود دارند که بدون دعوت از شرکای جدید و بر مبنای قرض وجه شکل گرفتهاند. زمانی که شرکتی از این ابزارها استفاده کند، روش تامین مالی مبتنی بر بدهی را انتخاب کرده است.
روشهای تامین مالی مبتنی بر بدهی
روشهای تامین مالی مبتنی بر بدهی در بازار سرمایه به شرح زیر است:
- صکوک سفارش ساخت
- گواهی سپرده خاص
- اوراق سلف موازی استاندارد
- اوراق اختیار فروش تبعی
اگرچه روشهای تامین مالی مبتنی بر بدهی در بازار سرمایه بسیار متنوع است اما برخی از آنها کاربردیتر هستند، در واقع شرکتها بیشتر از ابزارهایی مانند صکوک، گواهی سپرده خاص، اوراق سلف موازی استاندارد و اوراق اختیار فروش تبعی برای تامین مالی مبتنی بر بدهی استفاده میکنند.
ویژگیهای تامین مالی مبتنی بر بدهی
حتما برای شما هم این سوال پیش آمده: تامین مالی مبتنی بر بدهی، روش خوبی است یا نه؟ پاسخ این سوال تا حد زیادی به شرایط شرکت، اولویت مالکان و سهامداران، میزان نیاز مالی، اهداف و برنامههای شرکت بستگی دارد. اما قبل از هر نوع بررسی نسبت به شرایط شرکت، ما باید با ویژگیهای تامین مالی مبتنی بر بدهی آشنا شویم.
در واقع انتخاب روش تامین مالی، موضوعی دو طرفه است. از یک طرف آگاهی نسبت به مزایا و معایب روشهای مختلف تامین مالی و از طرف دیگر شرایط شرکت و در نهایت تطبیق این دو موضوع با یکدیگر، باعث میشود بتوانیم بهترین روش را انتخاب کنیم. برای درک سادهتر ویژگیهای تامین مالی مبتنی بر بدهی، ابتدا مزایا و سپس معایب آن را بررسی میکنیم.
مزایای تامین مالی مبتنی بر بدهی
مزایای تامین مالی مبتنی بر بدهی به شرح زیر است:
وقتی مالکیت شرکت تقسیم میشود، سودی که در آینده به دست میآید هم باید تقسیم شود. بنابراین از سهم افراد در سود کاسته خواهد شد که خوشایند هیچ سهامدار و سرمایهگذاری نیست. پس اولین مزیت تامین مالی مبتنی بر بدهی، عدم تقسیم مالکیت شرکت است.
از آنجایی که نرخ سود وام، قبل از محاسبه مالیات پرداخت میشود، پس در آینده به عنوان سپر مالیاتی عمل خواهد کرد و از مبلغ مالیات کاسته خواهد شد.
وقتی از صکوک (اوراق قرضه اسلامی) به عنوان ابزار تامین مالی مبتنی بر بدهی استفاده میکنیم، نقدینگی بانی افزایش مییابد. داراییهایی با نقدینگی پایین یا غیر نقد از ترازنامه خارج میشوند و وجوه نقد جای آن را میگیرد.
همچنین با توجه به اینکه اوراق صکوک با پشتوانه دارایی یا منفعت آن منتشر میشوند، ریسک آن بسیار کم است و هزینه تامین مالی را کاهش میدهد.
از مزایای دیگر تامین مالی مبتنی بر بدهی میتوان به امکان تامین مالی با حجم بالا، امکان بازپرداخت بلندمدت و معافیت مالیاتی سود اوراق برای خریداران اشاره کرد.
معایب تامین مالی مبتنی بر بدهی
قطعا معایب تامین مالی مبتنی بر بدهی کمتر از مزایای آن است. در ادامه به چند مورد اصلی اشاره میشود.
در روش تامین مالی مبتنی بر بدهی، بازپرداخت در سررسیدهای مقرر انجام میشود. پس شرکت باید در موعد بازپرداخت از نقدینگی کافی برخوردار باشد.
انتخاب روش تامین مالی مبتنی بر بدهی، یعنی شرکت قصد دارد طرح سودآوری را اجرا کند و با سود آن، بازپرداخت وام را انجام دهد. نکته این جا است که اگر مبلغ وامها برای اجرای طرح زیاد باشد، سود حاصل تنها برای بازپرداخت صرف خواهد شد و هیچ جریان نقدی مثبتی باقی نمیماند.
برای دریافت وامهایی با مبلغ بالا، دستاندکاران شرکت باید بتوانند وامدهندگان را درباره سودآوری طرح قانع کنند. همچنین برای تضمین بازپرداخت بدهی، ارائه وثیقههای مکفی الزامی است.
سخن آخر
برای انتخاب روش تامین مالی، شناخت بازار سرمایه، جزئیات تامین مالی با اوراق قرضه یا مضاربه؟ روشهای مختلف و چگونگی بهرهگیری از ابزارهای آن اهمیت زیادی دارد. در این مطلب آموختیم که تامین مالی مبتنی بر بدهی چیست و با مزایا و معایب آن آشنا شدیم. همانطور که متوجه شدهاید تامین مالی مبتنی بر بدهی یک از کاربردیترین روشهای تامین سرمایه در بازار است که شرکتهای بزرگ و کوچک از آن بهره میبرند. پیشنهاد میشود که برای شناخت بهتر این ابزارها، به مطالعه مقالات حوزه تامین مالی بپردازید.
روش تامین مالی صکوک
صکوک یک گواهی مالی اسلامی و یک روش تامین مالی است، مشابه اوراق قرضه در امور مالی غرب، با قوانین دینی اسلامی که معمولاً به عنوان شریعت شناخته می شود، مطابقت دارد. از آنجایی که ساختار سنتی اوراق قرضه با بهره ثابت است لذا از دیدگاه اسلام مجاز نیست. صادرکننده صکوک اساساً به یک گروه سرمایه گذار گواهی مالی میفروشد و سپس از عواید آن را برای خرید دارایی استفاده میکند که گروه سرمایهگذار مستقیماً مالکیت جزئی در آن دارد. ناشر نیز باید قراردادی مبنی بر بازخرید اوراق قرضه در تاریخ آتی به ارزش اسمی تعهد نماید.
با ظهور اقتصاد اسلامی، صکوک از سال 2000، زمانی که اولین محصولات این چنینی در مالزی منتشر شد، بسیار محبوب شد. بحرین نیز در سال 2001 از این روند پیروی کرد. این شیوه تامین مالی در سراسر جهان، سهم فزاینده ای از بازار جهانی با درآمد ثابت را به خود اختصاص داده است
قوانین اسلامی آنچه را که در غرب به عنوان «ربا» شناخته میشود، ممنوع میکند. بنابراین، ابزارهای بدهی سنتی غربی را نمیتوان به عنوان ابزار سرمایهگذاری یا راههایی برای افزایش سرمایه برای یک تجارت مورد استفاده قرار داد. برای دور زدن این موضوع، صکوک ایجاد شد تا بازده و جریانهای نقدی تامین مالی بدهی را به دارایی خاصی که خریداری میشود، پیوند دهد و به طور موثر منافع آن دارایی را توزیع کند. این به سرمایه گذاران اجازه می دهد تا در امورات ممنوع ذکر شده در اسلام کار کنند و همچنان از مزایای تأمین مالی بدهی برخوردار شوند. با این حال، به دلیل ساختار صکوک، تامین مالی فقط برای داراییهای قابل شناسایی امکانپذیر است.
بنابراین، صکوک نشان دهنده سهام مجموع و تقسیم نشده مالکیت در یک دارایی مشهود است که به یک پروژه خاص یا یک فعالیت سرمایه گذاری خاص مربوط می شود. بنابراین، سرمایهگذار در صکوک دارای تعهدات بدهی ناشر اوراق قرضه نیست، بلکه مالک بخشی از دارایی است که به سرمایهگذاری مرتبط است. این بدان معناست که دارندگان صکوک، برخلاف دارندگان اوراق قرضه، بخشی از درآمد حاصل از دارایی مرتبط را دریافت می کنند.
صکوک در مقابل اوراق قرضه سنتی
صکوک و اوراق قرضه معمولی ویژگی های مشابهی دارند، اما تفاوت های کلیدی مهمی نیز دارند:
شباهت ها
– هر دو جریان پرداخت را برای سرمایه گذاران فراهم می کنند.
– اوراق قرضه و صکوک برای سرمایه گذاران صادر می شود و ممکن است برای افزایش سرمایه برای یک شرکت استفاده شود.
– هر دو سرمایه گذاری امن تری نسبت به سهام در نظر گرفته می شوند.
– سرمایه گذاران صکوک سود حاصل از دارایی پایه را به صورت دوره ای دریافت می کنند در حالی که سرمایه گذاران اوراق قرضه پرداخت های سود دوره ای را دریافت می کنند.
تفاوت ها
– صکوک شامل مالکیت دارایی است در حالی که اوراق قرضه تعهدات بدهی هستند.
– اگر دارایی پشتوانه صکوک افزایش یابد، صکوک می تواند افزایش یابد در حالی که بازده اوراق قرضه صرفاً به دلیل وجود نرخ بهره است.
– داراییهایی که صکوک را پشتیبان میکنند حلال هستند، در حالی که اوراق قرضه اغلب ربا هستند و ممکن است تجارتهای غیر شرعی را تامین مالی کنند یا به سفته بازی دامن بزنند.
– ارزش گذاری صکوک بر اساس ارزش دارایی های پشتوانه آنها است در حالی که قیمت اوراق قرضه تا حد زیادی توسط رتبه اعتباری آن تعیین می شود.
انواع صکوک
اوراق صکوک قرض الحسنه
اوراق بهاداری است که بر اساس قرارداد قرض بدون بهره منتشر میشود. بهموجب این قرارداد، ناشر اوراق به میزان ارزش اسمی اوراق از دارندگان اوراق قرض میکند و به همین میزان به آنها بدهکار است که باید در سررسید اوراق به آنها بپردازد.
اوراق صکوک وقفی
این اوراق با نام و به قیمت اسمی مشخص است که برای مدت معینی منتشر میشود و به افرادی که قصد مشارکت در طرحهای عامالمنفعه را دارند، واگذار میشود.
اوراق صکوک اجاره
اوراق بهاداری است که بر اساس عقد اجاره منتشر میشود. دارندگان آن در دارایی مورد اجاره که مبنای انتشار اوراق است، بهصورت مشاع مالکیت دارند؛ مانند صکوک اجاره مخابرات.
در این اوراق نیز دارندگان آن بهصورت مشاع مالک دارایی مالی هستند که بر اساس قرارداد مرابحه حاصلشده است. این اوراق با بازدهی ثابت و قابلیت فروش در بازار ثانویه منتشر میشوند؛ مانند صکوک مرابحه سایپا ۴۱۲.
اوراق بهاداری است که بهمنظور تجمیع وجوه لازم برای ساخت کالایی منتشر میشود که تحت تملک دارنده صکوک است؛ مانند صکوک ساخت توسعه ملی.
کارکرد سلف عکس کارکرد نسیه است و اوراق سلف زمانی منتشر میشود که تولید یا ارائه کالای معینی مورد هدف باشد. در واقع بانی با انتشار اوراق سلف منابع مالی مورد نیاز خود را تامین میکند و سرمایهگذاران این نوع صکوک، کالای مورد نظر خود را پیشخرید میکنند.
اوراق بهاداری است که دارنده آن مالک مقدار معین خدمات یا منافع آینده از یک دارایی بادوام است. این نوع صکوک در ازای پرداخت مبلغ معینی به وی منتقل میشود؛ مانند صکوک منفعت سینادارو.
این اوراق بیانگر مالکیت مشاع خدمتی است که بر اساس قرارداد جعاله، انجام و تحویل آن تعهد شده است. نتیجه قرارداد میتواند امتیاز مالی یا دارایی فیزیکی باشد.
اوراق صکوک رهنی
اوراق بهاداری است که با هدف خرید مطالبات رهنی توسط ناشر منتشر میشود. منظور از مطالبات رهنی، مطالبات مدتدار اشخاص حقوقی است که ناشی از قراردادهای مبادلهای مانند فروش اقساطی، اجاره به شرط تملیک و جعاله به جز سلف است؛ مانند صکوک رهنی خودرو.
اوراق بهادار با نامی است که به منظور خرید مطالبات مدتدار اشخاص حقوقی بهجز مطالبات ناشی از عقد سلف انتشار مییابد. منظور از مطالبات در این نوع صکوک، مطالبات ریالی مدتدار اشخاص حقوقی از اشخاص حقیقی و حقوقی ناشی از قراردادهای مبادلهای از قبیل فروش اقساطی، اجاره به شرط تملیک و جعاله به جز سلف است.
این اوراق معمولاً توسط دولت، شرکتهای تعاونی یا خصوصی منتشر میشود و نشاندهنده مالکیت دارندگان آن، نسبت به بخشی از یک دارایی حقیقی است و تا سررسید اوراق هر نوع تغییر قیمت دارایی متوجه صاحبان اوراق مشارکت است؛ مانند مشارکت شهرداری مشهد.
اوراق صکوک مضاربه
این اوراق بهمنظور جمعآوری وجوه جهت انجام فعالیت اقتصادی سودآور یا بازرگانی توسط بانی منتشر میشود. در پایان هر معامله یا پایان هر دوره زمانی سود حاصل از این فعالیت بر اساس نسبتهایی که روی اوراق نوشتهشده میان بانی و صاحبان اوراق تقسیم میشود.
اوراق مزارعه نشاندهنده مالکیت مشاع دارندگان آن بر زمین یا زمینهای زراعی یا دیگر نهادههای تولیدی زراعی معین است که بر اساس قرارداد مزارعه برای کشت و زرع در اختیار عامل مزارعه گذاشته میشود.
این نوع صکوک نیز بر اساس قرارداد مساقات بهمنظور باغداری در اختیار عامل قرارداد گذاشته میشود و بیانگر مالکیت مشاع صاحبان این اوراق بر باغ یا باغهای مثمر یا دیگر نهادههای تولیدی باغی معین است.
تامین مالی با اوراق قرضه یا مضاربه؟
اوراق مضاربه بانکی
در این نوع اوراق مضاربه، بانکی مانند بانک توسعه صادرات اوراق مضاربه عام بدون سررسید با دورههای پرداخت سود معین منتشر میکند و وجوه حاصل از آن را در اختیار شرکتهای تجاری (صادرکنندگان و واردکنندگان) قرار میدهد تا به فعالیت تجاری بپردازند. در پایان هر دوره مالی نیز هر شرکت تجاری، سود حاصل از فعالیت را پس از کسر سهم عامل، به بانک میپردازد تا میان صاحبان اوراق توزیع کند. این وضعیت تا زمان انحلال شرکت تجاری متقاضی سرمایه ادامه مییابد و در صورت انحلال، دارایی شرکت طبق مقررات بین صاحبان اوراق تقسیم میشود.
ب. بانی(بانک) وجوه حاصل از واگذاری اوراق مضاربه را به قرارداد مضاربه در اختیار صادرکنندگان یا واردکنندگان میگذارد تا آنها به صورت مرتب کالاهای داخلی را از فروشندگان خریده و به خریداران خارجی بفروشند یا بالعکس کالاهای خارجی را وارد کرده در داخل بفروش برسانند؛
ج. بانی به صورت مرتب سود حاصل از فعالیت تجاری شرکتها را پس از کسر حق عاملیت آنها دریافت کرده، بعد از کسر هزینههای مربوط، به صورت مرتب به سرمایهگذاران مالی میپردازد.
دیدگاه شما